Nitel Veri Analiz Yöntemleri: Tema Analizi, Betimsel Analiz ve İçerik Analizi
Özet Görüntüleme: 21
/ 
PDF İndirme: 5
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.17418406Anahtar Kelimeler:
Eğitim Bilimleri, Sosyolojik Metodoloji ve Araştırma Yöntemleri, Nitel Araştırma, Nitel Veri Analizi, Tema Analizi, Betimsel Analiz, İçerik AnaliziÖzet
Bu çalışmanın konusu nitel veri analiz yöntemlerinin kavramsal açıdan incelenmesiyle ilgilidir. Sosyal bilimlerde nitel veri analiz yöntemleri bağlamında alanyazında kavramsal ve düşünsel açıdan eksiklikler olduğu göze çarpmaktadır. Bu çalışmada nitel veri analiz yöntemleriyle ilgili literatür taramasına dayalı betimsel bir inceleme yapılmıştır. Bu incelemenin amacı nitel çalışmanın ne anlam ifade ettiğini açıklayabilmek, nitel çalışmaların felsefesinin hangi ilgilere dayalı olduğu ortaya koyabilmek ve veri analiz yöntemlerinin neler olduğunu örneklerle açıklayabilmektir. Yapılan betimsel taramada; nitel veri analizleri tema analizi, betimsel analiz ve içerik analizi olarak ifade edilmiştir. Nitel araştırmalar, toplumsal yaşamın gerçekliklerine odaklanan, insan, doğa ve nesne ilişkilerini inleyen bir araştırma türüdür. Nicel araştırmaların “ne kadar”, “kaç” ve” hangi oranda” gibi sorularına karşılık “nasıl” ve “neden” gibi sorulara yönelen nitel araştırmaların temel karakteristiği sosyal gerçeklikleri mekanik, somut ve dış dünyada araması değil, bireylerin yaşam tarzı, anlam dünyası ve zihninde arayabilmesidir. Nitekim sosyal gerçeklikler toplumsal grup ya da bireylerin düşünce biçimi, kültürü, değerleri ve normlarını anlayabilmeyi mümkün kılabilmektedir. Nitel araştırmalar, ölçmek veya test etmek yerine toplumsal grupların ya da bireylerin, olgu ve olayların algılarına, deneyimlerine, belirli bir konu hakkındaki görüşlerine, yaşam biçimi, inanç, sembol ve değerlere odaklanabilmektedir. Nitekim nicel araştırmaların ölçmek ya da anlamak konusunda yetersiz kaldığı durumlarda insan davranışının nedenlerinin anlaşılması, yorumlanması ve betimlenmesinde nitel araştırma yöntemleri araştırmacıya alternatif oluşturabilmektedir. Nicel araştırmaların bazı olay, olgu ve durumları anlayabilme ve analiz edebilme konularında eksiklikler içermesi sebebiyle ön plana çıkan nitel araştırmalar, sayısal olmayan veri setlerini anlama ve öğrenme bağlamında farklılıklar oluşturabilmektedir. Nitel araştırmalar, sosyal bilimlerde sıklıkla kullanılan, araştırma yapılan grup ya da bireylerin doğal ortamlarında gözlem, katılımlı gözlem, odak grup görüşmesi ve derinlemesine görüşme gibi veri toplama yöntemleriyle veri toplanmasını sağlayabilen araştırmalara nitel araştırma adı verilebilmektedir. Çok boyutlu, zengin ve ayrıntılı veri toplanmasını sağlayabilen nitel araştırmalar, sebepler ve etki yerine sosyal bağlamlara, ilişkilere ve motivasyonlara odaklanabilmektedir. Tümevarım yöntemini benimseyen nitel araştırmalar, sosyokültürel yaşamın derinliklerine ulaşmayı, toplumsal grupların davranışlarının açıklanmasıyla ilgilenmektedir. Sosyal bilimler, sağlık bilimleri ve eğitim bilimleri gibi alanlarda tercih edilen nitel veri analiz yöntemleri, toplanmış ham verilerin isimlendirilerek kavramlaştırılması, temaların oluşturulması ve yorumlanarak özetlenmesi şeklinde ifade edilebilir. Tamamı sözel verilere bağlı metin, gözlem, görüşme notlarına dayalı olan bu analiz yöntemleri, belirli tema veya kategoriler etrafında çözümlenebilmektedir. Verilerin özetlenmesi değil, yorumlanması ve yeni anlam üretmeye yöneliktir. Bu bağlamda nitel veri analiz yöntemleriyle toplumsal gerçekliğin ayrıntılarına inilmekte, yeni, farklı, keşfedilmemiş bulgu ve fikirleri ortaya çıkarabilmek amaçlanmaktadır. Nitel veri analizinde bireysel eğilimler ön planda olmak üzere veri toplama ve veri analiz kısımlarında etkileşim farklılıkları olduğu söylenebilir. Veri toplama aşamasında araştırmacı doğrudan etkileşim halinde bulunabilirken veri analiz kısmında sınırlı bir etkileşim söz konusudur. Bu çalışmanın konusunu oluşturan nitel araştırmalar ve nitel veri analiz yöntemleriyle ilgili alan yazında kavramsal açıdan eksiklik olduğu düşünülmektedir. Nitel veri analiz yöntemlerini kullanmadan önce nitel araştırmaların ne olduğunu bilmekte yarar vardır. Nitel çalışmalar hermenötik ilgiye dayanmaktadır. Yani nitel çalışmaların öncelikli amacı gözlem, görüşme, odak grup görüşmesi ve katılımlı gözlem gibi veri toplama yöntemleriyle bireylerin tutum, durum ve davranışlarla ilgili veri toplayabilmektir. Günümüzde sorgulanan şey, nitel çalışmaların gerekliliği ve öneminden öte nitel çalışmaların nitelik tartışmalarıdır. Her ne kadar nitel veri analizinde değişkenlerin ölçülememesi, nesnellikten uzak olması geçerlik yönünden eleştiriye tabi tutulsa da içinde yaşadığımız sosyal dünyanın gerçekliklerinin anlaşılması, yorumlanmasında nitel çalışmalar işlevsel bir karaktere sahiptir.
Referanslar
Bayram, M., & Yaylı, A. (2009). Otel web sitelerinin içerik analizi yöntemiyle değerlendirilmesi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 8(27), 347-379.
Berger, P. & Luckmann, T. (1991). The social construction of reality. London: Penguin Books.
Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), 77-101
Braun, V., & Clarke, V. (2014). What can “thematic analysis” offer health and wellbeing researchers?. International journal of qualitative studies on health and well-being, 9(1), 26152 (1-2).
Burr, V. (2003). Social Constructionism (2nd Ed). London: Routledge.
Cin Şeker, Z. (2020). Dinleme ve konuşma becerilerine yönelik lisansüstü tezlerin anahtar kelimeleri üzerine bir inceleme: betimsel analiz. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (19), 128-140.
Creswell, J. W. (2009). Research design: qualitative. Quantitative, and mixed methods. Thousand Oaks: Sage publications.
Demir, E. (2021). Çalıkuşu romanı: Cumhuriyet dönemi öğretmen kadın kimliği inşasının toplumsal cinsiyet normları bağlamında yorumlanması. Sinop Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(2), 317-340.
Demir, E. (2023). Abdallar üzerine etnografik bir alan araştırması: Antalya Abdalları, kültür, kimlik ve toplumsal değişme. [Akdeniz Üniversitesi Akdeniz Uygarlıkları Araştırma Enstitüsü].
Gadamer, H. G. (1977). Philosophical hermeneutics. University Of California Press.
Greene, J. C. (2007). Mixed methods in social inquiry (Vol. 9). California: John Wiley ve Sons.
Günbayı, I. (2020). Action research as a mixed methods research: Definition, philosophy, types, process, political and ethical issues and pros and cons. Journal of Mixed Methods Studies, (2), 16-25.
Günbayı, I., ve Sorm, S. (2018). Social paradigms in guiding social research design: The functional, interpretive, radical humanist and radical structural paradigms. Online Submission, 9(2), 57-76.
Günbayı, İ. (2019). Nitel araştırmada veri analizi: tema analizi, betimsel analiz, içerik analizi ve analitik genelleme. Erişim adresi (03.02. 2020): http://www. nirvanasosyal. com/h-392-nitel-arastirmada-veri-analizi-tema-analizi-betimsel-analiz-icerik-analizi-ve-analitik-genelleme. html.
Günbayı, İ., Yassıkaya, B. (2011). Meslek lisesinde çalışan yönetici ve öğretmenlerin leonardo da vinci projesi hakkında görüşleri: bir durum çalışması. e-Uluslararası Eğitim Araştırmaları Dergisi, 2(3), 13-34.
Habermas, J. (1987). Knowledge and human interests: A general perspective in knowledge and human interests. Cambridge: Policy.
Hira, İ. (2000). Max Weber’in yöntem anlayışı. Bilgi Sosyal Bilimler Dergisi, (1), 45-58.
Husserl, E. (1995). Kesin bir bilim olarak felsefe. (T. Mengüşoğlu, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
İslamoglu, H., Ursavaş, Ö. F., Reisoğlu, İ. (2015). Fatih projesi üzerine yapılan akademik çalışmaların içerik analizi. Eğitim Teknolojisi Kuram ve Uygulama, 5(1), 161-183.
Krıppendorff, K. (1980). Content Analysis: An introduction to its methodology. Thousand Oaks : Sage publications.
Krippendorff, K. (1989). Content analysis. International encyclopedia of communication, 1(1), 403-407.
Kuhn, S. T. (1991). Bilimsel devrimlerin yapısı (N. Kuyaş, Çev.). İstanbul: Kırmızı Yayınları.
Maxwell, J. A. (2008). Designing a qualitative study. The SAGE handbook of applied social research methods. Thousand Oaks: Sage publications.
Miles, M, B., ve Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded sourcebook. (2nd ed). Thousand Oaks: Sage publications.
Özkardeş, O. G. (2013). Türkiye’de özel öğrenme güçlüğüne ilişkin yapılan araştırmaların betimsel analizi. Boğaziçi Üniversitesi Eğitim Dergisi, 30(2), 123-153.
Pathak, V., Jena, B., & Kalra: (2013). Qualitative research. Perspectives in Clinical Research, 4(3),192-194.
Patton, M. Q. (1987). How to use qualitative methods in evaluation (No. 4). Thousand Oaks: Sage publications.
Popper, K. (1972). Objective knowledge. London: Oxford.
Prasad, B. D. (2008). Content analysis. Research methods for social work, (5), 1-20.
Punch, K. F. (2013). Introduction to social research: Quantitative and qualitative approaches. Thousand Oaks : Sage publications.
Saussure, F., (1976). Genel Dilbilim Dersleri. (B. Varda, Çev.). Ankara: TDK Yayınları.
Sloman, K. N. (2010). Research trends in descriptive analysis. The Behavior Analyst Today, 11(1), 20–35.
Stemler: E. (2015). Content analysis. Emerging trends in the social and behavioral sciences: An Interdisciplinary, Searchable, and Linkable Resource, 1-14.
Strauss, A. L. (1987). Qualitative analysis for social scientists. Cambridge University Press.
Strauss, A., & Corbin, J. (1990). Basics of qualitative research. Thousand Oaks: Sage publications.
Strik, P. M. (1999). Critical Theory, Politics and Society. London: Pinter Publishing.
Trıpodı, S. & Bender, K. (2010). Descriptive studies. Bruce A. Thyer (Ed.), The handbook of social work research methods in (pp. 120-130). Thousand Oaks: Sage publications.
Uslu, F. & Demir, E. (2023). Nitel Bir Veri Toplama Tekniği: Derinlemesine Görüşme. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 40(1), 289-299.
Ültay, E., Akyurt, H., & Ültay, N. (2021). Sosyal bilimlerde betimsel içerik analizi. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, (10), 188-201.
Üzmez, U., & Başpınar, N. Ö. (2017). Ulusal büro yönetimi ve sekreterlik kongre bildirilerinin yazar ve tema analizi: 2010-15 yıllarına ilişkin bir değerlendirme. Ejovoc (Electronic Journal of Vocational Colleges), 7(2), 35-43.
Weber, M. (2002). Sosyolojinin temel kavramları (Medeni Beyaztaş, Çev.). İstanbul: Bakış Yayınları.
Weber, M. (2017). Sosyal bilimler metodolojisi (Vefa Saygın Öğütle, Çev.). İstanbul: Küre Yayınları.
West, D. (1998). Kıta Avrupası felsefesine giriş. (A. Cevizci, Çev.). İstanbul: Paradigma Yayınları.
Wolcott, H. F. (1994). Transforming qualitative data: Description, analysis, and interpretation. California: Sage Publications.
Yıldırım, A., ve Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (9. baskı). Ankara: Seçkin Yayınları.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 Tanım Tenkit Teori
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
