The Nushooz of Man and Its Provisions The Nushooz of Man and Its Provisions
The Nushooz of Man


DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.17378444Keywords:
Nushuz,, Irad, Mukhala, Qawwamiyya, ReconciliationAbstract
In Islamic family law, the marriage contract is a religious-legal bond formed based on mutual consent and governed by divine legal principles. This bond concerns not only the relationship between two individuals but also plays a critical role in maintaining social order, preserving lineage, and achieving the essential objectives of religion. Upon the establishment of the marriage, mutual rights and obligations arise between spouses. These rights and duties are grounded in the normative principles set forth in the Qur’an and the exemplary conduct of the Prophet, later systematized by Islamic legal schools. Nevertheless, the continuation of marriage under ideal conditions is not always guaranteed. When one party neglects their responsibilities or engages in harmful behavior toward the other, the marital union becomes vulnerable. Within this framework, the concept of nushuz has emerged as a key term to define such situations of conflict, disobedience, or violation of rights within marriage. Classical Islamic jurisprudence typically discusses nushuz in reference to a wife’s disobedience, negligence, or misconduct toward her husband, labeling her as a nashiza. However, verse 128 of the chapter al-Nisa in the Qur’an clearly refers to forms of nushuz attributed to the husband, thereby indicating that the issue cannot be limited to women alone. This verse emphasizes reconciliation when a wife fears mistreatment or emotional distancing (irad) from her husband, revealing that a man can also fall into the category of nashiz. This article systematically addresses the issue of male nushuz by examining relevant Qur’anic verses and supporting texts from a legal, exegetical, and social perspective. The study aims to demonstrate that nushuz is a bilateral problem of ethical and legal responsibility and to identify the behaviors that may constitute male nushuz, along with the protective measures and legal remedies available to the wife. The article first defines the term nushuz both linguistically and conceptually, and then outlines its semantic framework in the Qur’an. It compares the types of nushuz ascribed to men and women, and evaluates the gradual corrective approach presented for women in the Qur’an in terms of its applicability to men. Specific male behaviors such as irad (emotional neglect), mistreatment, failure to provide financial support, and physical or psychological harm are examined as manifestations of nushuz. The study also reviews the historical context of the verses through early exegesis and traditions, especially the reports attributed to Aisha and Ibn Abbas. In light of these interpretations, the courses of action available to a woman in response to her husband's nushuz (misconduct) are explained. During reconciliation, the wife may offer concessions to maintain the marriage, but if resolution fails, she may seek divorce. In this context, the study draws attention to the reinterpretation of certain views in light of cultural dynamics, locality, and present-day family structures. Ultimately, the article underscores that women can also be victims of harm in marriage, not only the source of conflict, and that Islamic law provides mechanisms to protect their rights. The broader commitment of Islamic jurisprudence to fairness and social justice is emphasized. Accordingly, this study offers a comprehensive contribution to the literature by presenting nushuz as a two-sided phenomenon, evaluated within both traditional jurisprudential thought and contemporary concerns.
References
Acar, H. İ. (2011). “Tefrîk”. DİA, İstanbul: TDV Yay., c. XL, ss. 277-279.
Aktan, H. (2002). “Kur’ân’a Göre Boşanma Prosedürü”. Dinî Araştırmalar Dergisi, Ankara, Haziran, c. V, sy. 14, ss. 5-15.
el-Âlûsî, Ş. M. (ts.). Rûhu’l-Meʿânî fî Tefsîri’l-Kurʾâni’l ʿAzîm ve’s-Sebʿi’l-Mesânî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-ʿArabî.
Atar, F. (2007). “Nikâh”. DİA, İstanbul: TDV Yay., c. XXXIII, ss. 112-117.
Atar, F. (2009). “Sulh”. DİA, İstanbul: TDV Yay., c. XXXVII, ss. 481-485.
Atar, F. (2020). “Muhâlea”. DİA, Ankara: TDV Yay., c. XXX, ss. 397-401.
Ayan, A. R. (2013). Kur’ân’ın Aile Problemlerine Bakışı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
el-Bâbertî, E. M. b. M. b. A. (1970). el-İnâye Şerhu’l-Hidâye. Lübnan: Şirketu Mektebe ve Matba‘atu Mustafa el-Bâbî el Halebî ve Evlâduhû.
Başoğlu, T. (2011). “Ta‘zîr”. DİA, İstanbul: TDV Yay., c. XL, ss. 198-202.
Bayar, M. (2011). “İslâm Aile Hukukunda Karı-Koca Arasında Meydana Gelen Anlaşmazlıklara Önerilen Çözümler”. Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, c. III, sy. 5, ss. 87-111.
Bayraklı, B. (2001). Yeni Bir Anlayışın Işığında Kur’ân Tefsiri. İstanbul: Bayraklı Yay.
el-Beyhaki, E. B. A. b. el-H. b. Alî (2003). es-Sunenu’l-Kubrâ. Thk. M. A. Atâ, Beyrut: Dâru Mektebeti’l-‘Ilmiyye.
el-Beydâvî, N. E. b. S. A. b. Ö. (1996). Envâru-t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
Bilmen, Ö. N. (1950). Hukûk-ı İslâmiyye ve Istılâhât-ı Fıkhiyye Kâmûsu. İstanbul: İstanbul Yay.
Bilmen, Ö. N. (1985). Kur’ân-ı Kerîm’in Türkçe Meâl-i Âlîsi ve Tefsiri. İstanbul: Bilmen Yay.
Bilmen, Ö. N. (2016). Fıkıh İlmi & İslâm Hukuku Terimleri Sözlüğü. Haz. A. Kahraman, İstanbul: Nizâmiye Akademi.
el-Buhârî, E. A. b. E. b. el-H. (ts.). el-Câmiu’s-Sahîh (Sahîh-i Buhârî). Thk. Ş. el-Arnaût, A. Murşid, Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l Âlemiyye.
Büceyremî, S. b. M. b. Ö. (1995). Tuhfetü’l-habîb alâ Şerhi’l-Hatîb. Beyrut: Dârü’l-Fikr.
el-Cessâs, E. B. A. b. A. er-Râzî (1993). Ahkâmu’l-Kur’ân. Thk. M. S. Kamhâvî, Beyrut: y.y.
el-Cessâs, E. B. A. b. A. er-Râzî (1431). Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî fi’l-fıkhi’l-Hanefi. Thk. İ. İ. M. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye Dârü’s-Sirâc.
Çetiner, B. (2002). Fâtiha’dan Nâs’a Kadar Esbâb-ı Nüzûl (Kur’ân Âyetlerinin İniş Sebepleri). İstanbul: Çağrı Yay.
ed-Dârimî, A. b. A. (2000). Sunenu’d-Dârimî (el-Musned). Kahire: Dâru’l-Hadîs.
Demir, F. (1994). “İslâm ve Kadın”. Diyanet İlmî Dergi, c. XXX, sy. 3, ss. 3-14.
Demirtaş, B. (2019). “Kur’an’da Aile İçi Geçimsizlik: Nüşûz”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 18/2, s. 267.
ed-Derdîr, E. B. A. (1385/1965). eş-Şerhu’s-Sağîr alâ ‘Akrabi’l-Mesâlik. Kahire: Matbaʿatu’l-Medenî.
ed-Derveze, M. İ. (1383/1964). et-Tefsîru’l-Hadîs. Kahire: Dâru İhyai’l-Kutubi’l-ʿArabiyye.
Diyanet İşleri Başkanlığı. (ts.). https://www.diyanet.gov.tr
DİB Halk Kitapları, Martı, H. (ed.) (2018). Hadislerle Aile. 1. bs., Ankara: DİB Yay.
Doğan, C. (2011). “Türkiye’de Boşanma Sorununun Sosyolojik ve İstatistiki Açıdan Değerlendirilmesi”. Istanbul Journal of Sociological Studies, no. 25, s. 67.
Duman, M. Z. (2020). Beyânu’l-Hak (Kur’ân-ı Kerîm’in Nüzul Sırasına Göre Tefsiri). Ankara: Fecr Yay.
Duman, V. (2015). İslâm Aile Hukuku ve Türk Aile Hukukunda Kadın-Erkek Eşitliğinin İstisnaları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
Ebû Dâvûd, S. b. el-Eş‘as b. İ. es-Sicistânî (2009). “Talâk” 18, Sunen u Ebî Dâvûd. Thk. Ş. el-Arnavût vd., Dımaşk: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye.
Elmalılı, M. H. Yazır (1960). Hak Dinî Kur’ân Dili. 2. bs., İstanbul: Nebioğlu Yay.
el-Ensârî, E. Y. Z. b. M. b. A. es-Suneykî (1994). Fethu’l-Vehhâb bi-Şerhi Menheci’t-Tullâb. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
Erdal, M. (2001). “Kur’ân’da ‘Nüşûz’ Kavramı”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. III, sy. 2, ss. 37-51.
Erdoğan, M. (2013). Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. 4. bs., İstanbul: Ensar Neşriyat.
Esed, M. (1999). Kur’ân Mesajı (Meâl-Tefsir). Trc. A. Ertürk, C. Koytak, İstanbul: İşaret Yay.
Ezherî, E. M. b. A. (2001). Tehzîbü’l-lüga. M. A. Mur‘ab (thk.), Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî.
el-Ferâhîdî, E. A. el-H. b. A. b. T. (1988/1993). Kitâbu’l ʿAyn. Thk. M. Mahzumi, İ. Samerrai, Beyrut: Muessesetu’l-Alemi li’l Matbuʿat.
el-Fîrûzâbâdî, E. M. M. b. Y. b. M. (ts.). Besâiru zevi’t-Temyîz fî Letâifi’l-Kitâbi’l-ʿAzîz. Thk. A. en-Neccâr, Beyrut: el-Mektebetu’l-‘Ilmiyye.
el-Fîrûzâbâdî, E. M. M. b. Y. b. M. (1979). Tenvîru’l-Mikbâs min Tefsîri ibni Abbâs. Mecma’u’t-Tefâsîr, İstanbul: Çağrı Yay.
el-Fîrûzâbâdî, E. M. M. b. Y. b. M. (2005). el-Kâmûsu’l-Muhît. Thk. M. Naîm, 8. bs., Beyrut: Muessesetu’r-Risâle.
Görgülü, H. A. (2005). İslâm Hukukunda Eşler Arası Sorunlar ve Çözüm Yolları. Isparta: Fakülte Kitabevi.
Günay, H. M. (2007). “Nüşûz”. DİA, İstanbul: TDV Yay., c. XXXIII, ss. 303-304.
Haliloğlu, H. (2018). “Ebü’l-Berekât en-Nesefî ve Adududdîn el-Îci’nin Eşler Arasındaki Geçimsizlik ve Çözümüne Dair Görüşleri”. Universal Journal of Theology, c. III, sy. 2, ss. 144-180.
el-Haraşî, E. A. M. b. A. b. Alî (1317). Şerhu’l-Haraşî ʻalâ Muhatasari Halîl. Bulak: Matbaʿatu’l-Kubra’l-Emîriyye.
Heyet (2018). “Tek Ebeveynli Aileler”. Aile Eğitim Programı (AEP) Modülü, H. Öztop vd., Ankara: T.C. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı.
Heyet (2010). Dinî Kavramlar Sözlüğü. İ. Karagöz ve diğerleri (der.), Ankara: DİB Yay.
Heyet (1987). el-Mevsûatu’l-Fıkhiyye (2. bs.). Kuveyt: Vezâratu’l-Evkâf ve’ş-Şuûnu’l-İslâmiyye.
Heyet (1999). Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli. Ankara: TDV Yay.
Heyet, H. K. vd. (2017). Kur'ân Yolu (Türkçe Meâl ve Tefsir), 6. bs., Ankara: DİB Yay.
İbnu Âbidîn, M. E. Ö. b. A. (t.y.). Reddu’l-Muhtâr ale’d-Durri’l-Muhtâr. Beyrut: Dâru İhyai’t-Turâsi’l-ʿArabî.
İbnu Âşûr, M. T. (1984). Tefsîru’t-Tahrîr ve’t-Tenvîr. Tunus: y.y.
İbnu Hanbel, E. A. b. M. (1982). el-Musned. İstanbul: y.y.
İbnu Kesîr, E. İ. (1989). Hadislerle Kur’ân-ı Kerîm Tefsiri. Trc. B. Karlığa, B. Çetiner, İstanbul: Çağrı Yay.
İbnu Kesîr, E. İ. (1990). Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. Ürdün: Mektebetu’l-Minar.
İbnu Kudâme, E. M. M. b. A. (1984). el-Muğnî. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
İbnu Kudâme, E. M. M. b. A. (1411/1990). el-Kâfî fî Fıkhi’l-İmâm-ı Ahmed b. Hanbel. Thk. M. A. Atâ, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿIlmiyye.
İbnu Mâce, E. A. b. Y. (1997). Sunen-u İbni Mâce. 1. bs., Riyâd: Mektebetu’l-Meʿârif.
İbnu Manzûr, E. C. M. b. M. b. A. b. A. (1997). Lsânu’l-ʿArab. Yay. haz. E. M. Abdulvehhab, M. es-Sadık el-Ubeydi, 2. bs., Beyrut: Dâru İhyai’t-Turasi’l-Arabi.
İbn Nüceym, (1431). el-Bahrü’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâik. Kahire: Dârü’l-Kitâbi’l-İslâmî, 4/83.
el-Isfahânî, E. K. H. b. M. b. el-M. er-Râğıb (2002). el-Mufredât fî Ğarîbi’l-Kur’ân. Thk. S. A. Dâvûdî, Dımaşk: Dâru’l Kalem.
Kahraman, A. (2017). “Evlilikte Mutluluğu Bitiren Davranış: Nüşûz (Eşlerin Birbirlerine Karşı Üstünlük Taslamaları)”. Somuncubaba Dergisi, y. 24, sy. 203, ss. 62-65.
Kahraman, A. (2022). “İslâm Hukukuna Göre Boşanma Prosedürü ve Ahlakı”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi, sy. 40, ss. 27-74.
Kahveci, N. (2014). İslâm Aile Hukuku. İstanbul: Hikmetevi Yay.
el-Kâsânî, A. E. B. b. M. b. A. (2003). Bedâiu’s-Sanâi‘ fî Tertîbi’ş-Şerâi‘. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿIlmiyye.
Kaşdibi, A. (2022). İslâm Aile Hukukunda Şiddetli Geçimsizlik ve Aile Arabuluculuğu. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Karabük.
el-Kurtubî, E. A. M. b. A. b. E. B. b. F. (1967). el-Câmi‘ li-Ahkâmi'l-Kur’ân. Mısır: y.y.
Kutluer, İ. (2000). “İnsan”. DİA, İstanbul: TDV Yay., c. XXII, ss. 320-323.
Kutub, S. (1980). Fî Zılâli’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’ş-Şurûk.
Kutub, S. (1994). Kadın ve Aile. Trc. H. Yılmaz, Erzurum: İhtar Yay.
el-Mâverdî, E. E. H. b. M. b. H. el-B. (ts.). en-Nuket ve’l-ʿUyûn (Tefsîru’l-Kurʾân). Thk. S. b. A., Beyrut: Dâru’l Kutubi’l-ʿIlmiyye.
el-Mâverdî, E. E. H. b. M. b. H. el-B. (1999). el-Hâvi’l-Kebîr. Thk. A. M. Muavvad, Beyrut: Dâru’l Kutubi’l-ʿIlmiyye.
Merginânî, E. E. B. A. b. E. B. (ts.). el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l mübtedî. Thk. T. Yusuf, 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî.
Midilli, M. (2021). “Osmanlı Toplumunda Evlilik İçi Şiddetin Fetvalara Yansıyan Suretleri ve Müftülerin Lazım Gördüğü Müeyyideler”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi, sy. 38, ss. 129-159.
el-Müslim, E. E. M. b. E. el-K. (1981). el-Câmiu’s Sahîh (Sahîh-i Muslim). İstanbul: Çağrı Yay.
Müzenî, E. İ. b. Y. b. İ. (2019). el-Muhtasar. Thk. E. Â. Ş. 2 Cilt. Riyad: Dâru Medâric.
en-Nevevî, E. Z. Y. b. Ş. (ts.). el-Mecmûʽ Şerhu’l-Muhezzeb. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿIlmiyye.
en-Nevevî, E. Z. Y. b. Ş. (1973). el-Minhâc fî Şerhi Sahîh-i Muslim b. el-Haccâc. Beyrut: Dâru İhyâi’t Turâsi’l-ʿArabî.
en-Nevevî, E. Z. Y. b. Ş. (2005). Minhâcu’t-Tâlibîn ve Umdetu’l-Muftîn, 1. bs., Lübnan: Dâru’l-Minhâc.
en-Nîsâbûrî, E. A. M. b. A. el-H. (1411/1990). el-Mustedrek ale’s-Sahîhayn. Thk. M. A. Atâ, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿIlmiyye.
Orhan, F. (2024). “İslâm Aile Hukukunda Kocanın Nüşûzu”. Mütefekkir, c. 11, sy. 21, ss. 83-108.
Özel, A. (haz.) (2023). “Nüşûz”. TDV İslâm Ansiklopedisi Dinî Terimler Sözlüğü. Ankara: TDV İSAM Yay.
er-Râzî, E. A. F. M. b. Ö. (ts.). et-Tefsîru’l-Kebîr (Mefâtihu’l-Ğayb), 2. bs., Tahran: Dâru’l-Kutubi’l-ʿIlmiyye.
es-Semerkandî, E. B. A. M. b. A. b. E. A. (1994). Tuhfetu’l-Fukahâ. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿIlmiyye.
es-Serahsî, E. B. Ş. M. b. E. S. A. (1993). el-Mebsût. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife.
es-Suneykî el-Ensârî, E. Y. Z. b. M. b. E. (1994). Fethu’l Vehhâb bi-Şerhi Menheci’t-Tullâb, c. 2, Beyrut: Dâru’l-Fikr, s. 75.
eş-Şâfiî, E. A. M. b. İ. b. A. (1400/1980). Musnedu’ş-Şâfiî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿIlmiyye.
eş-Şâfiî, E. A. M. b. İ. b. A. (1990). el-Ümm. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife.
eş-Şa‘râvî, M. M. (ts.). Tefsîru’ş-Şa‘râvî. Cîze: Metâbiʿu Ahbâri’l-Yevm.
eş-Şâtıbî, E. İ. b. M. (1417/1997). el-Muvâfakât. el-Huber: Dâru İbni Affân.
eş-Şirbînî, Ş. M. b. A. el-H. (ts.). el-İknâʿ fî halli elfâzi Ebî Şücâʿ, 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr.
eş-Şirbînî, Ş. M. b. A. el-H. (1997). Muğni’l-Muhtâc ilâ Ma’rifeti Meânî Elfâzi’l-Minhâc. Beyrut: Dâru’l Marife.
et-Taberî, E. C. M. b. C. (1968). Câmiu’l-Beyân an Te’vîl-i Âyi’l Kur’ân, 3. bs., Mısır: y.y.
Taş, S. (2022). İslâm Aile Hukukunda Evliliğin Sona Ermesinin Malî Sonuçları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
et-Tirmizî, E. Î M. b Î b. S. (2010). el-Câmiu’l-Kebîr (Sunenu’t Tirmizî). Thk. Ş. el-Arnaût-A. Hırzullah, Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l Âlemiyye.
Topaloğlu, B. (2016). İslâm’da Kadın, 21. bs., İstanbul: Ensar Neşriyat.
Tosun, N.-A., & Hasan, (2021). “Aile Hayatında Bir Sorun Olarak Nüşûz ve Çözüm Önerileri”. Gelecek Vizyonlar Dergisi, c. V, sy. 2, ss. 40-51.
Uygur, M. G. (2025). Nisâ Sûresi 34. ve 128. Âyetlerin Tefsir ve Aile Hukuku Çerçevesinde Tahlil ve Değerlendirilmesi. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
el-Vâhidî, E. E. A. b. A. en-N. (1993). Esbâbu’n-Nüzûl. Beyrut: y.y.
Vedûd, M. A. (1997). Kur’ân ve Kadın. Trc. N. Şişman, İstanbul: Yöneliş Yay.
Yaman, A. (2008). İslâm Aile Hukuku. İstanbul: MÜ İFAV Yay.
Yaman, A. (2013). “Zıhâr”. DİA, İstanbul: TDV Yay., ss. 387-390.
Yazar, E. (2007). İslâm Aile Hukukunda Eşler Arasındaki Geçimsizlik ve Çözümü (Nüşûz). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
Zebîdî, E. F. M. el-M. b. M. (1965). Tâcü’l-ʿarûs min cevâhiri’l-Kâmûs. 40 cilt. İskenderiye: Dârü’l-Hidâye.
ez-Zemahşerî, C. M. b. Ö. (2008). el-Keşşâf an Hakâiki Ğavâmizi’t-Tenzîl ve Uyûni’l-Ekâvîl fî Vücûhi’t-Te’vîl. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l ʿArabî.
ez-Zuhaylî, V. (ts.). et-Tefsîru’l-Munîr. Beyrut: y.y.
ez-Zuhaylî, V. (1989). el-Fıkhu’l-İslâmî ve Edilletuhû. Dımaşk: Dâru’l-Fikr.
ez-Zuhaylî, V. (1990). İslâm Fıkhı Ansiklopedisi. Trc. Heyet, İstanbul: Feza Yay.

Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2025 Tanım Tenkit Teori

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.