Ahmet el-Mar’aşî ed-Debbâğî’nin Hâşiyetü’l-Akâidi’n-Nesefiyye Risalesi: İnceleme ve Neşir
Özet Görüntüleme: 2
/ 
PDF İndirme: 12
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.15087375Anahtar Kelimeler:
Mezhepler Tarihi, Ehli sünnet, Mu'tezile, Mar'aşî, Hâşiyetü'l-Akâidi'n-Nesefiyye.Özet
İslâm tarihinin erken dönemlerinde, Hz. Peygamber'in vefatını müteakip Müslümanlar arasında siyasî, itikadî, fıkhî ve sosyal alanlarda çeşitli tartışmalar ortaya çıkmıştır. Bu tartışmalar neticesinde beliren fikir ayrılıkları, İslâm toplumunda farklı mezhep ve fırkaların teşekkülüne zemin hazırlamıştır. İman-küfür, nübüvvet, imamet, insan hürriyeti ve kader gibi temel meselelerin yanı sıra, büyük günah işleyenlerin durumu ve günahların affı konusu da önemli tartışma başlıklarından biri olmuştur. Bu tartışmaların tarihî arka planında, Hz. Osman'ın hilafetinin son döneminde yaşanan olaylar ve akabinde Hz. Ali döneminde vuku bulan Cemel ve Sıffîn savaşları gibi Müslümanları karşı karşıya getiren hadiseler etkili olmuştur. Her iki tarafın da Müslüman olduğu bu savaşlarda çok sayıda can kaybı yaşanmış, bu durum Müslüman birini öldürmenin büyük günah sayılması sebebiyle, savaşlarda ölenlerin ve öldürenlerin dinî statüsünün sorgulanmasına yol açmıştır. Dolayısıyla büyük günah meselesi, mezhepler arasındaki temel ayrılık noktalarından biri haline gelmiştir. Mezheplerin iman anlayışlarıyla doğrudan ilişkili olan bu konu, imana yüklenen anlama göre farklı şekillerde yorumlanmıştır. İtikadî eserlerde "mürtekibü'l-kebîre" başlığı altında ele alınan büyük günah meselesi, tarih boyunca güncelliğini korumuş ve İslâm düşünce geleneğinde önemli bir yer edinmiştir. XVIII. yüzyıl Osmanlı âlimlerinden Ahmed el-Mar'aşî de (öl. 1752), "Hâşiyetü'l-Akâidi'n-Nesefiyye" adlı risalesinde bu meseleyi ele almış, özellikle Mu'tezile ile Ehl-i Sünnet arasında yaşanan tartışmaları ve fikir ayrılıklarını detaylı bir şekilde incelemiştir. Mar'aşî'nin risalesi, bilhassa küçük günahların bağışlanmasının hangi şartlar altında mümkün olacağı konusuna odaklanmakta ve bu husustaki mezhebî yaklaşımları karşılaştırmalı olarak ele almaktadır. Bu çalışma, hem Mar'aşî'nin hayatı ve eserleri hakkında bilgi vermekte hem de onun "Hâşiyetü'l-Akâidi'n-Nesefiyye" adlı eserinin incelenerek neşrini sunmaktadır. Makalede öncelikle müellifin hayatı, ilmî kişiliği ve eserleri hakkında bilgi verilmekte, ardından incelemeye konu olan eserin nüshaları, müellife aidiyeti ve muhtevası irdelenmektedir. Ayrıca eserde ele alınan temel meseleler, özellikle de günahların affı konusundaki tartışmalar, dönemin kelâm literatürü içerisindeki yeri bağlamında değerlendirilmektedir. Çalışmanın temel amacı, klasik kelâm literatüründe önemli bir yer tutan günahların affı meselesinin XVIII. yüzyıl Osmanlı düşünce geleneğindeki yorumlanış biçimini ortaya koymak ve Mar'aşî'nin bu konudaki özgün katkılarını değerlendirmektir. Bu bağlamda makale, hem Osmanlı dönemi kelâm düşüncesine katkıda bulunmayı hem de dönemin önemli bir âliminin görüşlerini gün yüzüne çıkarmayı hedeflemektedir. Neşredilen risale, aynı zamanda Mu'tezile ve Ehl-i Sünnet arasındaki teolojik tartışmaların mahiyetini ve her iki ekolün görüşlerinin dayandığı delilleri anlamamız açısından da önemli bir kaynak niteliğindedir. Mar'aşî'nin bu eseri, dönemin ilmî atmosferini yansıtması ve Osmanlı ulemasının kelâmî meselelere yaklaşımını göstermesi bakımından da dikkat çekicidir. Risâlenin incelenmesi ve değerlendirmesi, XVIII. yüzyıl Osmanlı düşünce dünyasının daha iyi anlaşılmasına katkı sağlayacak, aynı zamanda İslâm düşünce tarihindeki önemli tartışmaların Osmanlı dönemindeki yankılarını görmemize imkân verecektir. Eserin metodolojik yaklaşımı, kaynak kullanımı ve istidlal yöntemi, dönemin ilmî üslubunu ve tartışma yöntemlerini anlamamız açısından da önemli ipuçları sunmaktadır. Mar'aşî'nin özellikle Teftâzânî, Hayâlî ve İsâmüddîn el-İsferâyinî gibi önemli alimlerin eserlerinden yararlanma biçimi, Osmanlı ilim geleneğindeki süreklilik ve değişimi göstermesi bakımından da dikkate değerdir. Bu çalışmayla birlikte, Mar'aşî'nin düşünce dünyasının daha iyi anlaşılması, onun diğer eserlerinin de gün yüzüne çıkarılmasına vesile olabilecektir. Ayrıca eserin, günümüzde de tartışılmaya devam eden büyük günah ve günahların affı meselesine tarihsel bir perspektif sunması ve bu konudaki farklı yaklaşımları sistematik bir şekilde ele alması, modern dönem kelâm çalışmalarına da ışık tutacak niteliktedir. Böylece hem klasik kelâm literatürüne hem de Osmanlı düşünce mirasına önemli bir katkı sunulmuş olacaktır.
Referanslar
Abay, M. (1999). Osmanlı Döneminde Yazılan Tefsir ile İlgili Eserler Bibliyografyası. Divan İlmi Araştırmalar Dergisi, 4(6), 249-303.
Abdülcebbâr, K. (2013). Şerhu’l-Usûli’l-Hamse Mu’tezile’nin Beş İlkesi (İ. Çelebi, Çev.; 1-2). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
Alparslan, Y. (Ed.). (2013). Eski Maraşlı Âlimlere Ait Tefsir Metinleri. Noya Medya.
Alparslan, Y. (2018). Maraşlı Mantıkçılar.
App.alreq.com. (2021, Eylül 29). app.alreq.com. https://app.alreq.com/ar/Authors/Author/08d8409b-0105-4b93-808e-2871f5399ecb, (29 Eylül 2021).
Atalay, B. (1339). Maraş Tarihi ve Coğrafyası. Matbaa-i Amire.
Atalay, B. (2008). Maraş Tarihi ve Coğrafyası. Ukde Kitaplığı.
Aydınlı, O. (2013). İslam Düşüncesinde Aklileşme Süreci Mu’tezile’nin Oluşumu ve Ebû’l-Hüzely Allaf (2. bs). Ankara Okulu Yayınları.
Aydınlı, O. (2018). Doğuşundan Büyük Selçuklulara Mu’tezile Ekolü: Tarihi ve Öğretisi. Endülüs Yayınları.
Bağdadî, A. (2018). el-Fark Beyne’l-Fırak: Mezhepler Arasındaki Farklar (E. R. Fığlalı, Çev.; 9. bs). DİB Yayınları.
Bardak, A. (2021). Mu‘tezile’nin İnanç Müdafaası. Amasya İlahiyat Dergisi, 16, 31-58.
Bebek, A. (2022). Kebîre. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 25, ss. 163-164). TDV Yayınları.
Beyazîzâde Ahmed Efendi. (2017). İmam-ı Azam Ebû Hanife’nin İtikadî Görüşleri (İ. Çelebi, Çev.; 6. bs). İFAV Yayınları.
Bursalı, M. T. (1333). Osmanlı Müellifleri (C. 1). Matbaa-i Amire.
Cürcânî, S. Ş. (2015). Şerhu’l-Mevâkıf: Mevâkıf Şerhi (Ö. Türker, Çev.; 1-3). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
Çelebi, İ. (2002). İslâm İnanç Sisteminde Akılcılık ve Kadı Abdülcebbar. Rağbet Yayınları.
Çeli̇k, D. (2019). Eş’arî Kelamında Günahların Affı [Yüksek Lisans]. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Dalkılıç, M. (2005). İbn Hazm’a Göre İslam Mezhepleri. Lale Kitabevi.
Debbâğî, A. el-Mar’aşî. (t.y.-a). Er-Risâletü’l-Münciye min Vesveseti’l-Mu’tezile ve’l-Cebriyye. Köprülü Yazma Eserler Kütüphanesi.
Debbâğî, A. el-Mar’aşî. (t.y.-b). Hâşiyetü’l-akâidi’n-Nesefiyye (Yazma Eserler Kataloğu). İran Meclis Kütüphanesi.
Debbâğî, A. el-Mar’aşî. (t.y.-c). Risale fî beyân-i kavlihi Teâlâ “innallâhe lâ ya’firu en yüşrake" (Hâfid Efendi Bölümü). Süleymâniye Kütüphanesi.
Dikici, R. (2005). Türkiye Kütüphanelerinde Yazma ve Matbu Eserleri Bulunan Kahraman Maraş’lı Âlim, Edip ve Şairler. İçinde I. Kahramanmaraş Sempozyumu (C. 1, ss. 29-41). Maraşder-Kahramanmaraş Belediyesi Yayınları.
Dikici, R. (2017). Ahmed Efendi (Debbağzade). İçinde İ. Solak (Ed.), Kahramanmaraş Ansiklopedisi (C. 1, ss. 104-106). Sütçü İmam Üniversitesi.
Ebû Hanîfe, İ. Â. (1992). El-Vasiyye. İçinde İmam-ı Â’zam’ın Beş Eseri (ss. 60-63). İFAV Yayınları.
Eş’arî, E.-H. (1955). Kitabu’l-Luma’ fi’r-Reddi alâ Ehli’z-Zeyği ve’l-Bida’. Matbaatü Mısr Şirketü Müsahemeti Mısrıyyeti.
Eş’arî, E.-H. (2005). Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfü’l-Musallîn: İlk Dönem İslam Mezhepleri (M. Dalkılıç & Ö. Aydın, Çev.). Kabalcı Yayınevi.
Fığlalı, E. R. (1997). Hâricîler. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 16, ss. 169-175). TDV Yayınları.
Görgülü, F. (2023). Eş’arî ve Kur’an’ı Yorumlama Yöntemi. TDV Yayınları.
Güney, A. F. (2022). İhlâs Sûresi Tefsiri ve Şerhleri. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
Hanefî, A.-M. (1993). Mevsûatü’l-Fırak ve’l-Cemââti ve’l-Mezâhibi’l-İslâmiyye. Dâru’r-Reşâd.
İbn Hazm. (1320). El-Fasl fi’l-Milel ve’l-Ehva ve’n-Nihal (1-3). Matbaatü’l-Edebiyye.
İnal, İ. H. (2005). Hanefî Literatüründe Ebû Hanife’nin Mürciîliği Problemi. İçinde İ. Hatiboğlu (Ed.), İmâm-ı Âzam Ebû Hanîfe ve Düşünce Sistemi [Sempozyum Tebliğ ve Müzakereleri] (ss. 225-231). Kurav Yayınları.
Kalemâvî, S. (1945). Edebü’l-Havâric fî’l-Asri’l-Emevî. Matbaatü Lecneti’t-Te’lîf ve’t-Terceme ve’n-Neşr.
Keskin, M. (2005). Eş’ariliğin Teşekkül Süreci [Doktora Tezi]. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Keskin, M. (2022a). Ahmed el-Mar’aşî’nin Hayatı, İlmi Kişiliği ve Eserleri. Turkish Academic Research Review – Türk Akademik Araştırmalar Dergisi, 7(2), 471-486.
Keskin, M. (2022b). İlk Dönem İtikadi ve Siyasi Mezheplerin İnsan Fiilleri ve İhtiyar Anlayışı Mar’aşî’nin Risâle-i Münciye Örneği. İlâhiyât Yayınları.
Keskin, M. (2023a). Ehl-i Sünnet ile Mu’tezile Arasında Yaşanan Günah Tartışması: Mar’aşî’nin Haşiyetü’l-Akâidi’n-Nesefiyye Örneği. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 21(42), 87-119. https://doi.org/10.35209/ksuifd.1338470
Keskin, M. (2023b). İbn Hazm’a Göre Ehl-i Re’y ve Günümüze Yansımaları. Amasya İlahiyat Dergisi, 21, 311-340.
Keski̇n, M. (2023). İtikadi Açıdan İkrah ve İmana Tesiri. Turkish Academic Research Review, 8(1), Article 1. https://doi.org/10.30622/tarr.1244919
Kutlu, S. (2018). Türklerin İslâmlaşma Sürecinde Mürcie ve Tesirleri (4. bs). TDV Yayınları
Library1.kuniv.edu.kw. (2023, Haziran 27). http://library1.kuniv.edu.kw.
http://library1.kuniv.edu.kw/manuscript/Scriptsview.asp?ID=50208
Mâturîdî, E. M. M. b. M. b. M. (2016). Te’vîlâtü’l Kur’ân Tercümesi (Y. V. Yavuz, Çev.; C. 3). Ensar yayınları.
Mâtürîdî, E. M. (2019). Kitabü’t-Tevhid / Açıklamalı Tercüme (B. Topaloğlu, Çev.; 14. bs). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Nesefî, E. M. (2017). Tevhidin Esasları (H. Alper, Çev.). İz Yayıncılık.
Nesefî, Ö. (1994). İslam İnancının Temelleri Akaid (M. S. Ahsen, Çev.; 15. bs). Bayrak Yayınları.
Nuaymî, S. (1967). Zuhûru’l-Havâric. Mecelletü’l-Mecmai’l-İlmiyyi’l-Irâkî, 15, 10-38.
Özcan, T. (2005). Maraşlı Bir Osmanlı Âlimi: Saçaklızade Mehmed Efendi ve Eserleri. İçinde I. Kahramanmaraş Sempozyumu (C. 1, ss. 53-68). Maraşder-Kahramanmaraş Belediyesi Yayınları.
Pezdevî, E. Y. M. (2017). Ehl-i Sünnet Akâidi (Ş. Gölcük, Çev.; 6. bs). Kayıhan Yayınları.
Şehristânî. (2017). El-Milel ve’n-Nihal (M. Öz, Çev.; 4. bs). Litera Yayıncılık.
Taftazânî, S. (2017). Kelâm İlmi ve İslâm Akâidi (Şerhu’l-akâid) (9. bs). Dergâh Yayınları.
Teftâzânî, S. (2019). El-Makâsıd Kelâm İlminin Maksatları (İ. Eyibil, Çev.). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
Yeprem, M. S. (2015). Mâtürîdî’nin Akîde Risâlesi ve Şerhi (2. bs). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 Tanım Tenkit Teori
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
