Çok Hukukluluk Bağlamında İngiltere’de İslam Hukuku

Fatıma Zehra Şenyüz; Ertuğrul Boynukalın

doi:10.5281/zenodo.17418156

Yazarlar

Fatıma Zehra Şenyüz Marmara üniversitesi
Ertuğrul Boynukalın

DOI:

https://doi.org/10.5281/zenodo.17418156

Anahtar Kelimeler:

İslam hukuku, İngiltere, Müslüman azınlıklar, Şeriat konseyleri, Tahkim yasası, Çok hukukluluk

Özet

Bu çalışmada İngiltere’de yaşayan Müslüman azınlıkların hukukî anlaşmazlıklarında, İslam hukukuna riayet etmek istemelerine bağlı olarak gelişen çözüm arayışları incelendi. İngiltere’deki İslam hukuku uygulamalarının “birden fazla hukuk düzeninin birlikte varlığı” anlamına gelen çok hukukluluk kapsamında değerlendirilmesi hususuna cevap arandı. Esasen İngiltere diye bilinen ancak resmî adıyla Birleşik Krallık; İngiltere ile beraber üç ülkeyi daha bünyesinde barındırmaktadır. Dört ayrı hukuk sistemine sahip Birleşik Krallık kendi içerisinde mevcut durumuyla zaten çok hukuklu bir yapıya sahiptir. İngiltere; siyasi olarak krallık sistemini devam ettirmesi, dinî olarak da resmî bir kiliseye bağlı olması ve dolayısıyla laiklik düşüncesini benimsememesi sebebiyle Avrupa’daki diğer ülkelerden ayrışmaktadır. Hukuk alanındaki ayrışma ise Avrupa kıtasında Kara Avrupası hukuk sistemi geçerliyken, İngiltere’nin kendi topraklarında ortaya çıkan Anglo-Sakson hukuk sistemini uygulamaya devam etmesidir. 19. yüzyılın ikinci yarısında başlayan Müslüman göçleri II. Dünya Savaşı’ndan sonra hızla artarak İngiltere’de belirgin bir Müslüman nüfusun varlığına sebep oluşmuştur. İlk dönemlerde amaçları geçici bir süre maddi kazanç sağladıktan sonra ülkelerine dönmek olan göçmen Müslümanlar zamanla İngiltere’yi yurt edinmişlerdir. Daha önce basit yöntemlerle geçiştirdikleri hukukî anlaşmazlıklar için sistematik çözüm yolları da tartışılmaya başlanmıştır. Cami imamları ve cemaatlerinden oluşan derneklerle başlayan hakemlik uygulaması ihtiyaçlara binaen gelişerek profesyonel kurumlara dönüşmüştür. İngiliz Müslümanların ekonomi alanındaki ihtiyaçları resmî kurumlar tarafından İslam hukukuna uygun olarak düzenlenmeye başlamış ancak buna ilaveten özellikle aile hukuku alanında da kısmen özerklik tanınmıştır. İngiliz hukukunda da yargı sisteminin yükünü hafifletmek, ayrıca zaman ve ekonomiden tasarruf için tahkimin öncelenmesi, İngiltere’de İslam hukukunun uygulanmasını kolaylaştırmıştır. İngiliz Müslümanlar, aile hukuku alanındaki anlaşmazlıklarını kurumlar vasıtasıyla ya da İngiliz hukukunun izin verdiği ölçüde resmî yargı sisteminde çözmeye çalışmaktadırlar. Kurumlar; resmî olmayan şeriat konseyleri ve 1996 yılında yürürlüğe giren Tahkim Yasası altında faaliyet gösteren Müslüman Tahkim Heyeti olmak üzere başlıca iki çatı altında toplanmaktadır. Tahkim yasasının şeriat konseylerinde bağlayıcı olması durumu oldukça tartışılmalıdır. Bunun sebebi tahkim yasasının işlerlik kazanabilmesi için bir anlaşmazlıkta her iki tarafın da uzlaşmaya gönüllü olması gerekliliğidir. Oysaki aile hukuku konularında dava süreci genellikle tek tarafın isteği üzerine yürütülmektedir. İngiliz Müslümanların resmî mahkemelere başvurmaları durumunda, buralarda İslam hukukuna riayet etmelerine bazı kanunlar imkân sağlamaktadır. Bu kanunların bir kısmı özellikle dinî hukuka yönelik iken bir kısmı yasaklayıcı bir takyid olmadığı için İslam hukukunun uygulanmasına alan açmıştır. Ancak Müslüman azınlıkların resmî kanallar yoluyla problemlerini çözmeye çalışırken karşılarına çıkan en büyük problem gayrimüslim yargıçların velayet yetkisi ve İslam hukukunun resmî hukuk profesyonelleri tarafından yeterince bilinmemesidir. Çalışma hazırlanırken konuyla ilgili kitaplar, tezler, bilimsel makaleler, Birleşik Krallık kanunları, resmî ve gayri resmî raporlar incelenmiştir. Belge inceleme, içerik çözümleme ve örnek olay çalışması yöntemleri kullanılarak tümevarıma dayalı akıl yürütme yöntemi uygulanmış ve gözlemlenen olgular bir bütünlük içerisinde değerlendirilmiştir. Birleşik Krallık’taki İslam hukuku tartışmalarının çoğalması Müslümanların ülkedeki nüfusunun çoğalması ile doğru orantılı olup kalıcı olarak yerleşmelerinin bir sonucudur. Birleşik Krallık’ın Müslüman azınlıklara aile hukuku alanında kısmi bir özgürlük tanıması, çok hukukluluk bağlamında değerlendirildiğinde “zayıf yapılı çok hukukluluk- devlet çok hukukluluğu” olarak kabul edilmelidir. Sonuç olarak İngiltere’nin Müslüman azınlıklara karşı nisbi hoşgörülü yaklaşımının arkasında ağırlıklı olarak devlet çıkarlarını koruma amacının yer aldığı tespit edilmiştir. Bu sebeple devlet tarafından müsamaha gösterilen hukukî alanlar neredeyse sadece iktisat ve kısmen aile hukuku alanlarıyla kısıtlıdır.

Referanslar

Akhtar, R. C. (2017). Unregistered Muslim marriages in the UK: Examining normative influences shaping choice of legal protection. Personal Autonomy in Plural Societies. Routledge.

Al-Astewani, A. (t.y.) Written evidence- Amin Al-Astewani, Lecturer in Law, Lancaster University (parliament.uk) (15.05.2021).

Ali, S. S. (2013). From Muslim Migrants to Muslim Citizens. R. Griffith-Jones (Ed.). Islam And Englısh Law Rights, Responsibilities And The Place Of Shari’a içinde. Cambridge University Press.

Alkhamis, A. M. (2023). Recognition of Shariah family law in the UK: assessing the application of Shariah succession within Scots law in theory and practice. Yayımlanmamış Doktora Tezi. University of Glasgow.

Babadi, L. (2018). Dowry Claims & English Case Law. https://www.nelsonslaw.co.uk/dowry-claims-english-case-law/ (19.05.2021).

Bano, S. (2007a). Islamic family arbitration, justice and human rights in Britain. Law, Social Justice & Global Development.

Bano, S. (2012b). Muslim women and Shari'ah councils: Transcending the boundaries of community and law. Palgrave Macmillan.

Bano, S. (2012c). An exploratory study of Shariah councils in England with respect to family law. University of Reading.

Bone, A. (2020). Islamic Marriage and divorce in the United Kingdom: The case for a new paradigm. Journal of muslim minority affairs, vol. 40.1.

Bowen, J. R. (2009b). Private Arrangements: ‘Recognizing sharia’in England. Boston Review. http://bostonreview.net/john-bowen-private-arrangements-sharia-England (09.09.2020).

Bowen, J. R. (2016a). On British Islam: Religion, Law, and Everyday Practice in Shariʿa Councils, New Jersey: Princeton University Press.

Cangızbay, K. (2002). Çok-Hukukluluk, Laiklik ve Laikrasi, Ankara: Liberte Yayınları.

Cesari, J. (2002). Islam in France: The shaping of a religious minority. Y. Haddad (Ed.). Muslims in the West: From sojourners to citizens içinde. New York: Oxford University Press.

Davie, G. (2008). Din ve Toplum: Avrupa Deneyimi Bir İstisna mı?. A. Köse ve T. Küçükcan (Ed.). Avrupa Birliği Ülkelerinde Din-Devlet İlişkisi: Hukuki Yapı / Din Eğitimi / Din Hizmetleri içinde. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM).

Douglas G. ve diğerleri (2011). Social cohesion and civil law: Marriage, divorce and religious courts. Report of a Research Study funded by the AHRC. Cardiff University.

Edge, I. (2013). Islamic finance, alternative dispute resolution and family law: developments towards legal pluralism?. R. Griffith-Jones (Ed.), Islam And Englısh Law Rights, Responsibilities And The Place Of Shari’a içinde, Cambridge University Press.

Estin, A. L. (2009). Unofficial Family Law. Iowa Law Review. vol. 94.

Fetzer, J. S. ve J. C. Soper (2005). Muslims and the state in Britain, France, and Germany. Cambridge University Press.

Freeland, R. ve M. Lau (2008). The shari’a and English law: Identity and justice for British Muslims. The Islamic Marriage Contract–Case Studies in Islamic Family Law.

Griffiths, J. (1986). What is legal pluralism?. The journal of legal pluralism and unofficial law. vol. 18. no. 24.

Halsbury’s Laws of England (2015). vol. 72. Londra.

ICHRP Report (2009). When Legal Worlds Overlap: Human Rights, State and Non-State Law, Switzerland. https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1551229 (24.10.2024).

Jindani, M. (2004a). The Concept of Mahr (Dower) in Islamic Law: The Need of Statutory Recognition by English Law. Yearbook of Islamic and Middle Eastern Law Online. 11.1.

Jindani, M. (2009-2010b). Legal Pluralism and Dispute Resolution: A Response to the Debate Initiated by the Archbishop of Canterbury with Reference to Recognition of Aspects of Shari’a. Yearbook of Islamic and Middle Eastern Law, vol. 15.

Lepore, C. R. (2012). Asserting state sovereignty over national communities of Islam in the United States and Britain: Sharia courts as a tool of Muslim accommodation and integration. Washington University Global Studies Law Review, v. 11.

Malik, M. (2015). Religion and Minority Legal Orders. J. L. Cohen ve C. Laborde, Religion, Secularism, and Constitutional Democracy içinde. New York: Columbia University Press.

Married Women’s Property Act, 1882. https://www.legislation.gov.uk/ukpga/Vict/45-46/75/enacted (06.05.2024).

Max Planck Institute for Social Anthropology (2001). Report 1999 – 2001. https://www.eth.mpg.de/pubs/institute-reports/pdf/mpi-eth-institute-report-2001-de (25.10.2024).

Menski, W. F. (2001). Muslim law in Britain. Journal of Asian and African Studies. no. 62.

Parveen, R. (2017). Do Sharia Councils Meet the Needs of Muslim Women?.”. Yayınlanmamış Doktora Tezi. The University of Birmingham.

Penal Reform International (2001). Access to justice in sub - Saharan Africa: the role of traditional and informal justice systems. Londra: Astron Printers, 2001. https://gsdrc.org/document-library/access-to-justice-in-sub-saharan-africa-the-role-of-traditional-and-informal-justice-systems/ (25.10.2024).

Probert, R. (2018). The presumptions in favour of marriage. The Cambridge Law Journal. vol. 77. no. 2.

Qureshi, K. (2022). Courting agency: gender and divorce in an English sharia council. Contemporary South Asia. vol. 30.1.

Robinson, S. ve P. Wetherly (2012). Secularism and the Accommodation of Religious Law: Reflections on Rowan Williams’ Lecture. Islam in the West: Key Issues in Multiculturalism içinde. London: Palgrave Macmillan UK.

Rohe, M. (2009). The Application of Shari'a Law in Europe: Reasons, Scope and Limits. Recht Van De Islam: Teksten Van Het... Gehouden Symposium. v. 23.

Sage, A. L. (2005). Stateless justice in Somalia: Formal and informal rule of law initiatives. https://www.africaportal.org/documents/2958/Stateless_Justice_in_Somalia.pdf (26.04. 2020).

Shachar, A. (2004). Multicultural jurisdictions: Cultural differences and women’s rights, Cambridge: Cambridge University Press.

Shah, P. A. (2013c). In pursuit of the pagans: Muslim law in the English context. The Journal of Legal Pluralism and Unofficial Law. vol. 45.1.

Shah, P. A. (2010a). A Reflection on the Shari’a Debate in Britain. Studia z Prawa Wyznaniowego (Studies of Ecclesiastical Law). vol. 13.

Shah, P. A. (2013b). Judging Muslims. R. Griffith-Jones (Ed.), Islam And Englısh Law Rights, Responsibilities And The Place Of Shari’a içinde. Cambridge University Press.

Shah-Kazemi, S-N. (2001). Untying the knot, Muslim women, divorce and the Shariah. The Nuffield Foundation.

Siddiqui, A. (2000). Issues in Co-Existence and Dialogue: Muslims and Christians in Britain. J. Waardenburgh (Ed.). Muslim-Christian Perceptions of Dialogue Today, Sterling içinde. VA: Peeters.

Spencer, K. (2011). Mahr as Contract: internal pluralism and external perspectives. Onati Socio-Legal Series. vol. 1. no. 2.

Summers, H. (04.09.2016). UK courts should be able to issue Islamic divorces, sharia expert says. The guardian. https://www.theguardian.com/law/2016/sep/04/uk-courts-should-be-able-to-issue-islamic-divorces-sharia-expert-says#:~:text=British%20courts%20should%20be%20able,a%20House%20of%20Commons%20inquiry (24.10.2024).

Şahin, M. (2004). Anglikanizm Öncesi İngiltere ve Anglikanizmin Doğuşu. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. Güz-18.

The independent review into the application of sharia law in England and Wales, Şubat 2018. https://www.gov.uk/government/publications/applying-sharia-law-in-england-and-wales-independent-review (16.09.2020).

The Law Commission, Getting Marrıed: A Scoping Paper, 17.Aralık.2015. https://cloud-platform-e218f50a4812967ba1215eaecede923f.s3.amazonaws.com/uploads/sites/30/2015/12/Getting_Married_scoping_paper-1.pdf (15.06.2024).

The Marriage Act 1949 https://www.legislation.gov.uk/ukpga/Geo6/12-13-14/76/contents (15.06.2024)

The Office for National Statistics (ONS), “Exploring religion in England and Wales: February 2020”. https://www.ons.gov.uk/peoplepopulationandcommunity/culturalidentity/religion/articles/exploringreligioninenglandandwales/february2020#:~:text=The%20religion%20that%20the%20largest,not%20identify%20with%20any%20religion. (15.06.2024)

Torrance, D. (t.y.). Sharia law courts in the UK. https://researchbriefings.files.parliament.uk/documents/CDP-2019-0102/CDP-2019-0102.pdf (11.12.2019).

Twining, W. (2009). Normative and legal pluralism: a global perspective. Duke J. Comp. & Int’l Law. vol. 20.

Uddin, I. (2018a). Nikah-only Marriages: Causes, motivations, and their impact on dispute resolution and Islamic divorce proceedings in England and Wales. Oxford journal of law and religion. 7.3.

Uddin, I. (2020b). Islamic Family Law: Imams, Mosques, and Shari’a Councils in the UK. Electronic Journal of Islamic and Middle Eastern Law (EJIMEL). 8.1.

Üye, S. (2013). Teoride ve Pratikte Hukuki Çoğulluk. Ankara: Turhan Kitabevi Yayınları.

Williams, R. (2008). Civil and religious law in England: a religious perspective. Ecclesiastical law journal, vol. 10, no. 3.

Yüksel, M. (2003). Hukuki Plüralizm. İstanbul: Beta Basım Yayım.

Zee, M. E. (2015). Choosing sharia? Multiculturalism, Islamic fundamentalism and British sharia councils. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Leiden University.

http://rowanwilliams.archbishopofcanterbury.org/articles.php/1233/welcome-for-lord-chief-justice-remarks-on-sharia-law.html (10.06.2024).

https://publications.parliament.uk/pa/cm200708/cmhansrd/cm081124/text/81124w0012.htm (14.05.2021).

https://www.canterburyjournal.co.uk/archbishop-canterbury-islamic-law-incompatible-christian-values/ (30.12.19)

https://www.gov.uk/government/publications/toponymic-guidelines/toponymic-guidelines-for-map-and-other-editors-united-kingdom-of-great-britain-and-northern-ireland--2#geopolitical-terminology (26.04.2024).

https://www.lexisnexis.co.uk/legal/commentary/halsburys-laws-of-england (15.06.2024).

https://www.legislation.gov.uk/ukpga/2002/27/section/1 (16.12.2020).

https://www.theguardian.com/law/2016/sep/04/uk-courts-should-be-able-to-issue-islamic-divorces-sharia-expert-says (25.05.2024).

https://mcb.org.uk/resources/british-muslims/ (10.09.2020).

https://www.legislation.gov.uk/ukpga/2020/11/section/1/enacted 21.05.2024.

https://www.legislation.gov.uk/ukpga/1973/18 (19.05.2021).

https://themuslim500.com/wp-content/uploads/2023/10/The-Muslim-500-2024-Free.pdf (17.09.2024).

https://www.legislation.gov.uk/ukpga/1975/63 10.05.2024.